<p>როგორც ცნობილია, გასული წლის ბოლოს საფინანსო რეგულირების კანონმდებლობაში რამდენიმე მნიშვნელოვანი ცვლილება შევიდა. კერძოდ, მნიშვნელოვნად გაიზარდა ეროვნული ბანკისა და ფინანსური მონიტორინგის სამსახურის უფლებამოსილებები. ქვემოთ დაწვრილებით განვიხილავთ აღნიშნულ ცვლილებებს:</p>

<ul>
<li>ეროვნული ბანკის მიერ ნებისმიერი ინფორმაციის მოთხოვნის უფლებამოსილება</li>
</ul>

<p>კანონმდებლობაში კიდევ ერთხელ დაზუსტდა ის, რომ ეროვნულ ბანკს უფლება აქვს კომერციული ბანკებისა და საფინანსო სექტორის სხვა წარმომადგენლებისგან მოითხოვოს და მიიღოს ნებისმიერი (მათ შორის, კონფიდენციალური) ინფორმაცია საკუთარი კომპეტენციის ფარგლებში (&bdquo;ეროვნული ბანკის შესახებ&ldquo; ორგანული კანონის 48&ndash;ე მუხლის მე-4 პუნქტი).</p>

<p>ეროვნულ ბანკს აღნიშნული უფლებამოსილება, მასზე დაკისრებული ფუნქციების შესრულების მიზნით, ჯერ კიდევ კანონის ცვლილებამდე ჰქონდა (33¹-ე და 45-ე მუხლები). ამჯერად, კანონის 48-ე და 50&ndash;ე მუხლებს დაემატა პუნქტები, რამაც, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, მხოლოდ დააზუსტა ეროვნული ბანკის აღნიშნული უფლებამოსილება. ვფიქრობთ, ამგვარი დაზუსტებით ხაზი გაესვა ეროვნული ბანკის მიერ საფინანსო სექტორის უფრო მკაცრი კონტროლის უფლებამოსილებას. რაც შეეხება თვით აღნიშნული დებულებების არსს, მათი მართებულობის შესახებ კითხვები მათი მიღებისას უნდა დასმულიყო.</p>

<p>ეროვნული ბანკისთვის ,,ნებისმიერი&ldquo; (მათ შორის კონფიდენციალური) კომერციული ინფორმაციის მოთხოვნის უფლებამოსილების მინიჭება ძალიან შორსმიმავალი ინტერპრეტაციის საშუალებას იძლევა და შეიცავს საფრთხეს, რომ ნებისმიერ ფულის მიმღებს შეიძლება გაუჩნდეს ამა თუ იმ სახსრების წარმოშობის ახსნის ვალდებულება. შესაძლებელია, ფულის მიმღებს, რომელსაც არ შეიძლება სცოდნოდა თავისი პარტნიორის ან ამ უკანასკნელის პარტნორებთან დანაშაულის გზით გენერირებული ფულის შესახებ, პასუხისმგებლობა დაეკისროს, რაც გაუმართლებელია და ეწინააღმდეგება კეთილსინდისიერი სუბიექტის (bona fide) პრინციპს. ამასთან, უნდა ითქვას, რომ ეკონომიკური დანაშაულის შემთხვევაში მტკიცების ტვირთი სახელმწიფოზეა (&bdquo;მტკიცების ტვირთი სახელმწიფოზეა&ldquo; ნიშნავს, რომ ფულის მიმღებს არ უნდა ჰქონდეს ვალდებულება მის მიერ მიღებული ფულის წარმოშობა წარმოშობის ყველა ეტაპზე გამოიძიოს იმის შიშით, რომ ეს ფული სადმე უკანონოდ არ აღმოჩნდეს გენერირებული. თუ მარეგულირებელს ან სამართალდამცავს ამგვარი ეჭვი უჩნდება, მან თავად უნდა ეძებოს ფულის გენერირების ამა თუ იმ ეტაპზე დანაშაულის ელემენტები).</p>

<p>ცნობისათვის, ევროკავშირის სახელმწიფოებში, სადაც საბანკო სფერო უფრო მეტად არის რეგულირებული, ასეთ მკაცრ ზედამხედველობას არ მიმართავენ. საფინანსო სფეროს მარეგულირებელი კანონმდებლობით, პოსტ&ndash;სოციალისტური ევროპის (ჩეხეთი, ესტონეთი, სლოვენია, სლოვაკეთი) და &bdquo;ძველი ევროპის&ldquo; (ფინეთი, გერმანია) ქვეყნებში ეროვნულ ბანკებს არ აქვთ საფინანსო ბაზრის ყველა მოთამაშისა და კერძო პირებისგან ნებისმიერი (მათ შორის, კონფიდენციალური) ინფორმაციის მოთხოვნის უფლება. უფრო მეტიც, ამგვარი უფლებამოსილება არც ევროპის ცენტრალურ ბანკს (ECB) გააჩნია.</p>

<p>გარდა ამისა, განხილულ ქვეყნებში აუცილებელი ინფორმაციის გამოთხოვა ხდება კანონით მკაფიოდ დადგენილ შემთხვევებში. მაგალითად, ჩეხეთის ეროვნული ბანკი ,,ეროვნული ბანკის კანონის&rdquo; 41-ე მუხლის მიხედვით, ახდენს საბანკო ინფორმაციის სისტემის კოორდინირებას, რისთვისაც უფლება აქვს მოითხოვოს აუცილებელი (და არა ნებისმიერი ან კონფიდენციალური, როგორც ეს ქართული კანონმდებლობით არის განსაზღვრული) ინფორმაცია და შესაბამისი დოკუმენტაცია ბანკებისა და სხვა კანონით განსაზღვრული სუბიექტებისგან. პრინციპი მარტივი და ლიბერალურია: ეროვნული ბანკი ითხოვს კონკრეტული კატეგორიისა და შინაარსის ინფორმაციას. აღნიშნული ინფორმაციისა და მისი თანმხლები დოკუმენტების მიწოდების ვადა კანონით არის დარეგულირებული. ამ ინფორმაციის განკარგვის წესები დაწვრილებით არის გაწერილი, რაც, თავის მხრივ, უზრუნველყოფს კომერციული ინფორმაციის არასათანადო გამჟღავნების პრევენციას და კონკრეტულ მხარეს ინფორმაციის კანონით გაუთვალისწინებელი გამოყენებისთვის კონკრეტულ პასუხისმგებლობას აკისრებს. თუ მოწოდებული ინფორმაციის სისრულეზე ან სიზუსტეზე ჩნდება გონივრული ეჭვი, მხოლოდ ამ შემთხვევაში ხდება დამატებითი ინორმაციის ან ახსნა-განმატების მოთხოვნა საფინანსო ინსტიტუტებისგან. სამწუხაროდ, საფინანსო ბაზრის მარეგულირებელი არცერთი ქართული ნორმატიული აქტი (მათ შორის, ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის და ფინანსური მონიტორინგის სამსახურის უფროსის ბრძანებები) არ ადგენს კომერციული ინფორმაციის გამჟღავნების პრევენციის მექანიზმებს და მხოლოდ დარღვევის ჩადენის შემდგომ პასუხისმგებლობის დაკისრებით შემოიფარგლება. ვფიქრობთ, რომ აღნიშნული საკითხების ეფექტიანად დარეგულირება და ინფორმაციის არამართებულად გამოყენების პრევენცია გაცილებით უფრო მნიშვნელოვანია იმ პირობებში, როცა ეროვნულ ბანკს ნებისმიერი (მათ შორის, კონფიდენციალური) ინფორმაციის მოპოვების უფლება აქვს საფინანსო სექტორის უკლებლივ ყველა წარმომადგენლისგან.</p>

<ul>
<li>ფასიანი ქაღალდების კანონს მიღმა ოპერირება</li>
</ul>

<p>უკანასკნელი ცვლილებებით, ეროვნულ ბანკს გაუჩნდა ახალი უფლებამოსილება თავის მიერ დადგენილი წესით აწარმოოს ოპერაციები ოქროთი ან/და ეროვნულ ბანკში შენახული ოქროს საკუთრების დამადასტურებელი ფასიანი ქაღალდებით. ამ ოპერაციებზე არ გავრცელდება ,,ფასიანი ქაღალდების ბაზრის შესახებ&rdquo; საქართველოს კანონი (&bdquo;ეროვნული ბანკის შესახებ&ldquo; კანონის 66&ndash;ე მუხლი). ოქროს საკუთრების დამადასტურებელი ფასიანი ქაღალდებით ოპერაცია, არსებითად, ფასიანი ქაღალდების ბაზრებზე განხორციელებული ოპერაცია და კანონით უნდა განისაზღვრებოდეს. ეროვნულმა ბანკმა თავისი კანონქვემდებარე აქტებით მხოლოდ &ldquo;ფასიანი ქაღალდების შესახებ&rdquo; კანონის მუხლების მოქმედების პირობების ტექნიკური აღწერა შეიძლება მოახდინოს. იმის გათვალისწინებით, რომ ფასიანი ქაღალდების ბაზარი საქართველოში ჯერ კიდევ ჩამოუყალიბებელია, მისი კუსტარულად რეგულირება კიდევ უფრო დაამძიმებს მდგომარეობას (კუსტარულია კანონქვემდებარე აქტებით ისეთი სფეროს რეგულირება, როგორიცაა ფასიანი ქაღალდების ბაზარი: ვთქვათ, სავალუტო პუნქტებისგან ინფორმაციის მოთხოვნის წესის დადგენა კანონქვემდებარე აქტებით შეიძლება, მაგრამ ფასიანი ქაღალდების ბაზრის კანონქვემდებარე აქტით რეგულირება &ndash; არა). ამასთან, აღნიშნული ცვლილება კანონმდებლობის დარღვევით განხორციელდა და მხოლოდ მესამე მოსმენისას დაემატა კანონპროექტს, მაშინ როცა მესამე მოსმენისას კანონპროექტში მხოლოდ რედაქციული ხასიათის ცვლილებები შეიძლება შევიდეს.</p>

<ul>
<li>ინფორმაცია ფინანსური გარიგების მცდელობის თაობაზე</li>
</ul>

<p>უკანასკნელი ცვლილებებით, ეროვნულმა ბანკმა და ფინანსური მონიტორინგის სამსახურმა შეიძლება მოითხოვონ ინფორმაცია გარიგების დადების მცდელობებზე. ,,ნებისმიერი&rdquo; ინფორმაციის მოთხოვნის უფლება, მოიცავს გარიგების დადების მცდელობების შესახებ ინფორმაციასაც (&bdquo;კომერციული ბანკების საქმიანობის შესახებ&ldquo; კანონის მე-17 მუხლი). გაუგებარია, რა იგულისხმება გარიგების მცდელობის შესახებ ინფორმაციაში და კონკრეტულად რა სახის ინფორმაცია უნდა მიაწოდოს საფინანსო ინსტიტუტმა ეროვნულ ბანკს. გარიგების დადების მცდელობა, არსებითად, არშემდგარი გარიგებაა. არშემდგარი გარიგების შესახებ ინფორმაციის მარეგულირებლისთვის, მათ შორის ეროვნული ბანკისთვის, მიწოდების ვალდებულების საფინანსო ინსტიტუტისთვის დაკისრება და ამ ვალდებულების შეუსრულებლობისთვის მათი პასუხისმგებლობის საკითხის დაყენება, ვფიქრობთ, რომ გაუმართლებელია. კანონის მიხედვით, ფინანსური მონიტორინგის სამსახურისთვის შეუტყობინებლობა დანაშაულად ჩაითვლება, თუ მოგვიანებით ეს უკანასკნელი ან სამართალდამცავი ორგანოები საკუთარი არხებით რომელიმე არშემდგარ გარიგებაში აღმოაჩენენ დანაშაულის ნიშნებს და გაარკვევენ, რომ გარიგების მხარეებს რომელიმე კომერციულ ბანკში ან საფინანსო სექტორის სხვა წარმომადგენელთან ჰქონდათ რაიმე ტრანსაქციის განხორციელების მცდელობა. ამასთან, სავარაუდოდ, ამ მოთხოვნის აღნიშნული ინსტიტუტების მიერ შესრულება ძალიან რთული იქნება, რადგანაც გაუგებარია, როგორ არის შესაძლებელი საფინანსო ინსტიტუტებმა შეაგროვონ ინფორმაცია კლიენტების გარიგების მცდელობებთან დაკავშირებით. ბანკის მიერ არშემდგარი გარიგებების მონიტორინგი არ არის დამკვიდრებული პრაქტიკა. ჩვენს მიერ შესწავლილი ზემოთ მოყვანილი არცერთი ქვეყნის ეროვნული ბანკი არ ითხოვს ინფორმაციას გარიგების დადების მცდელობებზე. ამგვარი უფლებამოსილების გამართლება შესაძლებელია, თუკი მიზანი მარეგულირებელი ორგანოს მიერ დანაშაულის პრევენციაა. თუმცა, ამაზე კანონში არ არის საუბარი. ვფიქრობთ, რომ დანაშაულის პრევენცია მარეგულირებლის მიერ უფრო მეტ განმარტებას საჭიროებს.</p>

<ul>
<li>ფინანსური მონიტორინგის სამსახურის ახალი უფლებამოსილებანი</li>
</ul>

<p>საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებულ შემთხვევებში, ფინანსური მონიტორინგის სამსახურს ასევე მიენიჭა უფლებამოსილება მიიღოს ინფორმაცია ნებისმიერი გარიგების (მათ შორის, გარიგების დადების მცდელობის შემთხვევაში), ანგარიშების, ამ ანგარიშებიდან განხორციელებული ოპერაციებისა და ანგარიშებზე არსებული ნაშთების შესახებ (&bdquo;ფასიანი ქაღალდების ბაზრის შესახებ&ldquo; კანონის 32-ე მუხლი). ცნობისათვის, სხვა სააგენტოს ან კერძო პირს ეს ინფორმაცია მიეცემა მხოლოდ სასამართლოს შესაბამისი გადაწყვეტილების საფუძველზე. ამასთან, სადაზღვევო ოპერაციების, ტრანსაქციების და გარიგების დადების მცდელობის შესახებ ინფორმაცია ასევე ხელმისაწვდომი იქნება როგორც ეროვნული ბანკისთვის, ასევე საქართველოს ფინანსური მონიტორინგის სამსახურისთვის (&bdquo;დაზღვევის შესახებ&ldquo; კანონის 29-ე მუხლი).</p>

<ul>
<li>ცვლილებების გავლენა საფინანსო ბაზარსა და ბიზნესგარემოზე</li>
</ul>

<p>&bdquo;საერთაშორისო გამჭვირვალობა &ndash; საქართველოს&rdquo; მიაჩნია, რომ საფინანსო სექტორზე კონტროლის გამკაცრება და სახელმწიფოსთვის კონფიდენციალური კომერციული ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა, ამ ინფომაციის ბოროტად გამოყენების პრევენციის მექანიზმების შექმნის გარეშე, უარყოფით გავლენას მოახდენს ბიზნესნდობაზე (ანუ ბიზნესის ნდობაზე სახელმწიფოს და ბიზნესგარემოს მიმართ), რაც სხვადასხვაგვარად შეიძლება აისახოს ეკონომიკური სუბიექტების გადაწყვეტილებებსა და ზოგადად ბიზნესგარემოზე. აღნიშნულმა ფაქტმა შესაძლებელია გამოიწვიოს ქვეყნიდან თანხების გადინება. ბუნებრივია, უცხოელი ბიზნესპარტნიორებისთვის შეიძლება მიუღებელი იყოს ყველა სახის საფინანსო ინფორმაციის გამჟღავნება, რამაც შესაძლოა მათი ბიზნესიდან გასვლა გამოიწვიოს. ეს კი, დიდი ალბათობით, უარყოფითად აისახება კაპიტალის მოზიდვასა და საინვესტიციო გარემოზე. ამასთან, ბიზნესგარემოს გაუარესება საგადასახადო კოდექსში განხორციელებულმა <a href="http://transparency.ge/blog/psagadasakhado-kodeksshi-shetanili-tsvlilebe...ბოლოდროინდელმა ცვლილებებმაც</a>, კერძოდ საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის სამართლებრივი მოწესრიგების ახალი წესის ამოქმედებამაც, შეიძლება გამოიწვიოს.</p>

<p>საინტერესოა, თუ რა გამართლება შეიძლება ჰქონდეს კომერციული ინფორმაციის სახელმწიფოსთვის ხელმისაწვდომობის ზრდას. ცხადია, ერთ-ერთი არგუმენტი ეკონომიკური დანაშაულის (მათ შორის ფულის გათეთრების ან ტერორიზმის) დაფინანსების პრევენციის მცდელობა შეიძლება იყოს. თუმცა, ძნელი სათქმელია, თუ რომელი მიზანია უფრო მნიშვნელოვანი &ndash; ლიბერალური ბიზნესგარემო თუ სისხლის სამართლის დანაშაულის პრევენციის დამატებითი მექანიზმის შექმნა. ამასთან, საქართველოს კანონმდებლობა (კერძოდ კანონი ,,უკანონო შემოსავლის ლეგალიზაციის აღკვეთის ხელშეწყობის შესახებ&rsquo;&rsquo;) დეტალურად უკვე განსაზღვრავს პირის მიერ დადებული ან შესრულებული რა ტიპის გარიგებები ექვემდებარება მონიტორინგს და შესაბამისი ორგანოების ზედამხედველობას.</p>

<p>ყოველივე ზემოთ აღნიშნულიდან გამომდინარე, &bdquo;საერთაშორისო გამჭვირვალობა &ndash; საქართველო&rdquo; მიზანშეწონილად მიიჩნევს, რომ:</p>

<ul>
<li>ეროვნულმა ბანკმა და საქართველოს პარლამენტმა განიხილონ აღემატება თუ არა ეკონომიკური დანაშაულით გამოწვეული შესაძლო ეფექტი ბიზნესნდობის შემცირებით გამოწვეულ შედეგებს. იმ შემთხვევაში, თუ ეკონომიკური დანაშაულის პრევენციის აუცილებლობა გადაწონის, შესაძლებელია გამართლება მოეძებნოს საფინანსო რეგულირების კანონმდებლობაში შესულ ამგვარ მკაცრ ცვლილებებს. სამწუხაროდ, ასეთი ანალიზის შესახებ ინფორმაცია საზოგადოებას არ გააჩნია, რის გარეშეც განხილული ცვლილებები სრულიად გაუმართლებელია და, როგორც აღვნიშნეთ, არც პრეცედენტი ეძებნება.</li>
<li>ეროვნულმა ბანკმა და ფინანსური მონიტორინგის სამსახურმა კანონქვემდებარე აქტით/აქტებით დეტალურად განსაზღვრონ, თუ როგორ უნდა მოახდინონ საფინანსო სექტორის წარმომადგენლებმა გარიგების დადების მცდელობების მონიტორინგი. კანონში ცვლილების ტექნიკური უზრუნველყოფა კანონქვემდებარე აქტებით სათანადოდ უნდა ხდებოდეს.</li>
<li>,,ფასიანი ქაღალდების შესახებ&rdquo; კანონით განისაზღვროს ეროვნული ბანკის მიერ ოქროთი ან/და ეროვნულ ბანკში შენახული ოქროს საკუთრების დამადასტურებელი ფასიანი ქაღალდებით ოპერაციების წარმოება, ხოლო ეროვნული ბანკის შესაბამისი აქტით/აქტებით ტექნიკურად აღიწეროს აღნიშნული ოპერაციების წარმოების წესი, პირობები და ასევე ეროვნული ბანკის შესაბამისი დისკრეცია.</li>
</ul>