„ქართული ოცნების“ ერთპარტიულმა პარლამენტმა 2025 წლის 16 ოქტომბერს დაჩქარებული წესით მიიღო საკანონმდებლო პაკეტი, რომელიც ითვალისწინებს პარტიების აკრძალვას და მათთან დაკავშირებული პირებისთვის პოლიტიკური უფლებების განუსაზღვრელი ვადით ჩამორთმევას. მიგვაჩნია, რომ აღნიშნული ცვლილებები არ შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციას და მიზნად ისახავს “ქართული ოცნების” პოლიტიკური კონკურენტების პოლიტიკური საქმიანობიდან ჩამოშორებას. აღნიშნული გადაწყვეტილება კიდევ ერთხელ ცხადყოფს, რომ პარტია “ქართული ოცნება” იყენებს სახელმწიფო ინსტიტუტებს იმისთვის, რომ მისი ხელისუფლებაში გრძელვადიანი ყოფნა უზრუნველყოს.

“ქართული ოცნების” ლიდერების განცხადებებით, ისინი აპირებენ კონსტიტუციურ სარჩელში მოითხოვონ 10-მდე პოლიტიკური პარტიის არაკონსტიტუციურად გამოცხადება. მათივე თქმით, პარტიების აკრძალვის შესახებ სარჩელთან ერთად, მზადდება იმ პირთა სია, რომლებსაც აკრძალულ პარტიებთან დაკავშირებულ პირებად გამოცხადებას უპირებენ და მათი საჯარო პოლიტიკური ცხოვრებიდან ჩამოშორებას გეგმავენ.

საკანონმდებლო პაკეტი  დაჩქარებული წესით - ბიუროზე რეგისტრაციიდან 3 დღეში, სამი მოსმენით იქნა მიღებული. უკიდურესად უფლებაშემზღუდველი საკანონმდებლო პაკეტის დაჩქარებულად განხილვა ეწინააღმდეგება კანონის უზენაესობის საერთაშორისო სტანდარტებს.

ცვლილებებით ნებისმიერი პირს, რომელიც გამოცხადდება აკრძალულ პარტიასთან „დაკავშირებულ პირად“, ეკრძალება პოლიტიკური პარტიის დაფუძნება, ხელმძღვანელობა,  პოლიტიკური პარტიის წევრობა, საპარლამენტო ან თვითმმართველობის არჩევნებში კანდიდატად მონაწილეობა, სახელმწიფო თანამდებობის დაკავება, პოლიტიკური შემოწირულობის განხორციელება. ცვლილებებით, პოლიტიკური პარტიის არაკონსტიტუციურად გამოცხადება ავტომატურად გამოიწვევს ამ პარტიის წარდგენით არჩეული პარლამენტის ან საკრებულოს წევრის უფლებამოსილების შეწყვეტას და პარტიული სიის გაუქმებას.

პოლიტიკური პარტიების აკრძალვაზე მიღებული საკანონმდებლო ცვლილებები უკიდურესად საგანგაშოა შემდეგი გარემოებების გამო:

1. კანონი არ განსაზღვრავს რაიმე კრიტერიუმს, ან გარემოებას, რომლის საფუძველზეც შეიძლება მოქალაქე აკრძალულ პარტიასთან “დაკავშირებულ პირად” გამოცხადდეს და პოლიტიკური უფლებები ჩამოერთვას. “ქართული ოცნების” განცხადებით, დაკავშირებული პირი შეიძლება იყოს ნებისმიერი პირი, მიუხედავად იმისა, არსებობდა ან არსებობს თუ არა ასეთ პირსა და პარტიას შორის პოლიტიკურ-სამართლებრივი კავშირი. ასეთი კრიტერიუმების უქონლობა ნოყიერ ნიადაგს უქმნის “ქართულმა ოცნებას” ნებისმიერ არასასურველ ოპონენტს პოლიტიკური საქმიანობა თვითნებურად აუკრძალოს;
2. “ქართული ოცნება” პარტიას და პარტიასთან “დაკავშირებულ” პირებს პოლიტიკურ საქმიანობას სამუდამოდ უკრძალავს. საკანონმდებლო ცვლილებების პაკეტი არ ითვალისწინებს რაიმე ვადას, რომლის გასვლის შემდეგ პირის მიმართ დაწესებული აკრძალვა გაუქმდება, ან პირობებს, რომლის აღმოფხვრის შემდეგ პირს შეეძლება აღიდგინოს კონსტიტუციური უფლებები. შესაბამისად, ცვლილებების პაკეტი ეწინააღმდეგება ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო პრინციპებს და კანონის განჭვრეტადობის და სამართლებრივი სიცხადის საერთაშორისო სტანდარტს.
3. წარმოდგენილი საკანონმდებლო ცვლილებები კონსტიტუციასთან შეუსაბამოა, რადგან კონსტიტუციაში ცვლილებების განხორციელების გარეშე აფართოებს საკონსტიტუციო სასამართლოს მანდატს. საქართველოს კონსტიტუციის 60-ე მუხლი ამომწურავად განსაზღვრავს საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციას და ფიზიკური პირებისთვის პოლიტიკური აქტივობების და პოლიტიკური უფლებების ჩამორთმევა საკონსტიტუციო სასამართლოს კონსტიტუციურ კომპეტენციაში არ შედის.
4. გაუქმებული პარტიის ყოფილ წევრებს არ მიეცემათ უფლება ჩაერთონ პოლიტიკურ საქმიანობაში, შექმნან პარტია ან იყვნენ სხვა პარტიის წევრები. კანონი არ მიუთითებს, უკვე აკრძალული პარტიის ყოფილ წევრთაგან სხვა პარტიაში ან პარტიულ სიაში რამდენი პირის ყოფნაა საკმარისი იმისათვის, რომ ეს სხვა პარტიაც აიკრძალოს; ან იქნება თუ არა ამისათვის საკმარისი თუნდაც ერთი ასეთი პირის ყოფნა პარტიაში ან პარტიულ სიაში.
5. “ქართულმა ოცნებამ” საკონსტიტუციო სასამართლოს უკვე აკრძალული პარტიის მსგავსი პარტიის გაუქმებასთან დაკავშირებით გადაწყვეტიულების მიღებისთვის მხოლოდ 14 დღე მისცა, ასეთ მოკლე ვადაში რაიმე სამართლიანი და დასაბუთებული გადაწყვეტილების მიღების მოლოდინი გონიერ, მიუკერძოებელ და ობიექტურ დამკვირვებელს არ შეიძლება ჰქონდეს.
6. აკრძალული პარტიების ამომრჩევლები არჩევანის გარეშე დარჩებიან. ან არაკონსტიტუციური ცვლილებების საფუძველზე საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ “ქართული ოცნების” კონსტიტუციური სარჩელის დაკმაყოფილების შემთხვევაში რეალური არჩევანის გარეშე დარჩება ასობით ათასი, შესაძლოა, მილიონი ამომრჩეველი, რაც ნებისმიერ მომავალ არჩევნებს აზრს დაუკარგავს.

საკანონმდებლო აქტებში შეტანილი ცვლილებები ზღუდავს კონსტიტუციით გარანტირებულ პოლიტიკურ უფლებებს, საფრთხეს უქმნის საქართველოს კონსტიტუციით საქართველოს მოქალაქეთა მიერ გაცხადებულ დემოკრატიული საზოგადოებრივი წესწყობილების პრინციპს, ეწინააღმდეგება და აზრს უკარგავს საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 მუხლით დადგენილ დემოკრატიული მმართველობას, პოლიტიკურ პლურალიზმს, თანასწორობას და დისკრიმინაციის აკრძალვას. წარმოდგენილი ცვლილებებით შექმნილი მოდელი მმართველ პარტიას - „ქართულ ოცნებას“ საშუალებას აძლევს გააუქმოს მისთვის არასასურველი ოპოზიციური პარტიები და უფლებრივად გაანეიტრალოს მასთან “დაკავშირებულად” გამოცხადებული ნებისმიერი პირი.

ამრიგად, აღნიშნული ცვლილებები მიზნად ისახავს თვითნებურად აუკრძალოს პოლიტიკური საქმიანობა პოლიტიკურ პარტიებსა და პირთა განუსაზღვრელ წრეს, ჩამოაშოროს ისინი პოლიტიკური პროცესებისგან, მოახდინოს მათი პოლიტიკური აზრის და აქტივობის კრიმინალიზება და ამით ჩაახშოს პოლიტიკური პროცესი და განსხვავებული აზრი ქვეყანაში.

შესაბამისად, მიგვაჩნია, რომ აღნიშნული კანონების საფუძველზე “ქართული ოცნების” მიერ დაწყებული დავა საკონსტიტუციო სასამართლოში ანტიკონსტიტუციური, უფლებაშემზღუდველი და საერთაშორისო დემოკრატიულ სტანდარტებთან შეუსაბამო იქნება.

ქვემოთ წარმოგიდგენთ ვრცელ ანალიზს ამ საკანონმდებლო ცვლილებების კონსტიტუციასთან და საერთაშორისო სტანდარტებთან შეუსაბამობის თაობაზე.

1. უწინდელი ცვლილებები პარტიების შესახებ კანონმდებლობაში და მათი არაკონსტიტუციურობა

2025 წლის 16 ოქტომბრის ცვლილებებს წინ უძღოდა რამდენიმე თვის წინ მიღებული ორი სხვა ცვლილება „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ და „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანულ კანონებში. 

ერთის არსი ის არის, რომ ამიერიდან საკონსტიტუციო სასამართლოს შეუძლია აკრძალოს ისეთი პარტიაც, რომლის „გაცხადებული მიზანი ან/და საქმიანობის არსი (მათ შორის, პერსონალური შემადგენლობა ან/და შესაბამის საარჩევნო კომისიაში წარდგენილი პარტიული სიის შემადგენლობა) არსებითად იმეორებს ამ მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ აკრძალული პარტიის გაცხადებულ მიზანს ან/და საქმიანობის არსს (მათ შორის, პერსონალურ შემადგენლობას)“ (იხ.„მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ ორგანული კანონის 35-ე მუხლის მე-2 პუნქტი).

ამ ცვლილებით მტკიცების სტანდარტი იმდენად იქნა დაქვეითებული, რომ საკმარისია ამა თუ იმ პარტიის შემადგენლობაში რაღაც რაოდენობით ისეთი პირების არსებობა იქნეს ნაჩვენები, რომლებიც სხვა, უკვე აკრძალული პარტიის წევრები იყვნენ, რომ მარტო ამ გარემოების საფუძველზე შეიძლება იქნეს გამოტანილი გადაწყვეტილება ამ მეორე პარტიის აკრძალვის შესახებ. 

მეორე ცვლილების თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ პოლიტიკური პარტიის საქმიანობის კონსტიტუციურობის შესახებ კონსტიტუციური სარჩელის თაობაზე გადაწყვეტილების გამოტანის ვადა არ უნდა აღემატებოდეს საკონსტიტუციო სასამართლოში აღნიშნული სარჩელის შეტანიდან 9 თვეს, ხოლო „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევაში − 14 დღეს (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის 22-ე მუხლის 4² პუნქტი).

საქართველოში ყველამ იცის, რომ ნებისმიერ საკითხზე კონსტიტუციური სარჩელის განხილვას და მასზე გადაწყვეტილების გამოტანას საკონსტიტუციო სასამართლო წლებს ანდომებს. პარტიის აკრძალვის სარჩელზე კი „ქართულმა ოცნებამ“ საკონსტიტუციო სასამართლოს მკაცრი 9 თვიანი ვადა დაუწესა. მეტიც, “არსებითად იგივე” მიზნის, საქმიანობის, პერსონალური შემადგენლობის ან პარტიული სიის მქონე პარტიის შემთხვევაში, მისი აკრძალვისათვის მხოლოდ 14 დღე იქნა საკმარისად მიჩნეული.

პირველი ცვლილების არაკონსტიტუციურობა, უპირველეს ყოვლისა, მისი ბუნდოვანებით არის განპირობებული. გაუგებარია, რას ნიშნავს „გაცხადებული მიზანი“ ან „საქმიანობის არსი“. კიდევ უფრო გაუგებარია პარტიის „პერსონალური შემადგენლობისა“ და საარჩევნო კომისიაში წარდგენილი „პარტიული სიის შემადგენლობის“ საკითხი. უკვე აკრძალული პარტიის ყოფილ წევრთაგან რამდენი პირის ყოფნაა სხვა პარტიაში ან პარტიულ სიაში საკმარისი იმისათვის, რომ ეს სხვა პარტიაც აიკრძალოს? იქნება თუ არა ამისათვის საკმარისი თუნდაც ერთი ასეთი პირის ყოფნა პარტიაში ან პარტიულ სიაში? ეს ის კითხვებია, რომლებზეც „კანონში“ პასუხი არ მოიპოვება.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „პასუხისმგებლობის დაწესებისას კანონმდებელი შებოჭილია განსაზღვრულობის პრინციპით.“ „ნორმის განსაზღვრულობის პრინციპი გამომდინარეობს საქართველოს კონსტიტუციაში მოცემული სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპიდან, იგი კავშირშია კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტთან [კონსტიტუციის დღევანდელი რედაქციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტი] და წარმოადგენს ამ უფლებით დაცული სფეროს ნაწილს. შესაბამისად, სადავო ნორმა კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 ნაწილის შესაბამისი იქნება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ იგი პასუხობს განსაზღვრულობის კონტიტუციური პრინციპის მოთხოვნებს.“ „განჭვრეტადი და არაორაზროვანი კანონმდებლობა, ერთი მხრივ, უზრუნველყოფს პირის დაცვას სამართალშემფარდებლის თვითნებობისგან, მეორე მხრივ კი, ადგენს გარანტიას, რომ პირმა მიიღოს მკაფიო შეტყობინება სახელმწიფოსგან, რათა მოახერხოს ნორმის სწორი აღქმა, განსაზღვროს, რომელი ქმედებაა კანონით აკრძალული და რომელ ქმედებას შეიძლება მოჰყვეს სამართლებრივი პასუხისმგებლობა. პირს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, განჭვრიტოს საკუთარ ქმედებაში აკრძალული ქმედების ნიშნები და წარმართოს საკუთარი ქცევა კანონმდებლობით დადგენილი წესების შესაბამისად.“^[1]

მეორე ცვლილების შეუსაბამობა საქართველოს კონსტიტუციასთან, კერძოდ, 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, რომელიც „საქმის სამართლიანი განხილვის“ უფლებას უზრუნველყოფს, უკავშირდება უკიდურესად მოკლე ვადას, რომელიც ე.წ. „კანონმდებელმა“ პარტიის აკრძალვის მიზნით საკონსტიტუციო სასამართლოს დაუწესა. ასეთ მოკლე ვადაში რაიმე სამართლიანი და დასაბუთებული გადაწყვეტილების მიღების მოლოდინი გონიერ, მიუკერძოებელ და ობიექტურ დამკვირვებელს არ შეიძლება ჰქონდეს.

2. ახალი ცვლილებების შეუსაბამობა კონსტიტუციასთან

2025 წლის 16 ოქტომბრის  ცვლილებები არაკონსტიტუციურია, რადგან მათ არა აქვთ სათანადო - როგორც პროცედურული, ისე მატერიალურსამართლებრივი - საფუძველი საქართველოს კონსტიტუციაში.

ა) პროცედურული საფუძვლის უქონლობა

პროცედურული საფუძვლის უქონლობაზე საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციამ მიუთითა თავის ამასწინანდელ პუბლიკაციაში. კერძოდ, საიამ სრულიად სამართლიანად აღნიშნა, რომ ცვლილებები კონსტიტუციის საწინააღმდეგოდ აფართოებს საკონსტიტუციო სასამართლოს მანდატს, რადგან საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლი ამომწურავად განსაზღვრავს საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციას და ფიზიკური პირებისათვის ცვლილებებით გათვალისწინებული საქმიანობის აკრძალვას არ ითვალისწინებს. შესაბამისად, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო მიიღებს წარმოებაში „ქართული ოცნების“ დეპუტატების მიერ ახლო მომავალში წარდგენილ სარჩელს იმ ნაწილში, რომელიც ოპოზიციურ პარტიებთან „დაკავშირებული პირებისათვის“ ზემოთმითითებული საქმიანობის აკრძალვას ისახავს მიზნად, იგი გასცდება კონსტიტუციით მისთვის დადგენულ მანდატს და თავად დაარღვევს იმ კონსტიტუციას, რომლის თითქოსდა დასაცავად არის ის შექმნილი.

ბ) მატერიალურსამართლებრივი საფუძვლის უქონლობა

მაგრამ ზემოაღნიშნულ ცვლილებებს კონსტიტუციური საფუძველი არც მატერიალურსამართლებრივი თვალსაზრისით გააჩნია. თუნდაც საკონსტიტუციო სასამართლო ყოფილიყო უფლებამოსილი, წარმოებაში მიეღო და განეხილა სარჩელი „აკრძალვას ქვემდებარე“ პარტიებთან „დაკავშირებული პირებისათვის“ პოლიტიკური საქმიანობის აკრძალვის შესახებ, რაც, როგორც უკვე ვნახეთ, ასე არ არის, საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ მოიხმობდა კონსტიტუციის ვერცერთ მუხლს, რომლის საფუძველზეც იურიდიულად შეძლებდა ამ ადამიანებისთვის ასეთი საქმიანობის აკრძალვას.

საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლი ეხება პოლიტიკური პარტიების თავისუფლებას. ამ მუხლის მე-3 პუნქტი კრძალავს ისეთი პოლიტიკური პარტიის შექმნას და საქმიანობას, რომლის მიზანია „საქართველოს კონსტიტუციური წყობილების დამხობა ან ძალადობით შეცვლა, ქვეყნის დამოუკიდებლობის ხელყოფა, ტერიტორიული მთლიანობის დარღვევა ან რომელიც ეწევა ომის ან ძალადობის პროპაგანდას, აღვივებს ეროვნულ, ეთნიკურ, კუთხურ, რელიგიურ ან სოციალურ შუღლს.“

აღნიშნული მუხლი არ შეიცავს ისეთ ნორმას, რომელიც დაადგენდა, რომ პარტიის აკრძალვასთან ერთად პოლიტიკური საქმიანობა ეკრძალებათ მის ხელმძღვანელებსა და წევრებს. შესაბამისად, რამდენად შესძლებს „ქართული ოცნების“ დეპუტაცია პარტიების აკრძალვის შესახებ სარჩელის დასაბუთებას კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან მიმართებით და, რაც მთავარია, რამდენად დასაბუთებული იქნება საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება, თუ ის ასეთ სარჩელს დააკმაყოფილებს, ეს ცალკე მსჯელობის საკითხია. მაგრამ როდესაც საქმე ეხება „აკრძალული“ პარტიის წევრებისათვის სამომავლო პოლიტიკური საქმიანობის აკრძალვას, საკონსტიტუციო სასამართლო 23-ე მუხლს ვერ გამოიყენებს, რადგან ამ მუხლში ამის თაობაზე არაფერია ნათქვამი.

ანალოგიურად, ფიზიკური პირებისათვის პოლიტიკური საქმიანობის აკრძალვის შესაძლებლობას არც კონსტიტუციის რომელიმე სხვა რელევანტური მუხლი ითვალისწინებს.

კონსტიტუციის 24-ე მუხლი ეხება საარჩევნო უფლებას. მისი პირველი პუნქტის თანახმად, საქართველოს ყოველ მოქალაქეს 18 წლის ასაკიდან აქვს რეფერენდუმში, სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების არჩევნებში მონაწილეობის უფლება. იმავე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, არჩევნებსა და რეფერენდუმში მონაწილეობის უფლება არა აქვს მოქალაქეს, რომელიც სასამართლოს განაჩენით განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულისთვის იმყოფება სასჯელის აღსრულების დაწესებულებაში ან სასამართლოს გადაწყვეტილებით ცნობილია მხარდაჭერის მიმღებად და მოთავსებულია შესაბამის სტაციონარულ სამედიცინო დაწესებულებაში. მაშასადამე, 24-ე მუხლის მე-2 პუნქტი შეიცავს ამომწურავ ჩამონათვალს იმ პირობებისა, რომელთა არსებობის შემთხვევაშიც არა აქვს არჩევნებში მონაწილეობის უფლება საქართველოს მოქალაქეს. ამ ჩამონათვალში ასეთი აკრძალვის საფუძვლად არ არის მითითებული იმ პარტიის წევრობა, რომელიც საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ აიკრძალა.

ანალოგიურად, საქართველოს კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, პარლამენტის წევრად შეიძლება აირჩეს საარჩევნო უფლების მქონე საქართველოს მოქალაქე 25 წლის ასაკიდან, რომელსაც საქართველოში უცხოვრია 10 წელი მაინც. პარლამენტის წევრად არ შეიძლება აირჩეს პირი, რომელსაც სასამართლოს განაჩენით შეფარდებული აქვს თავისუფლების აღკვეთა. რაიმე სხვა შეზღუდვას პარლამენტის არჩევნებში პასიური საარჩევნო უფლების გამოყენებასთან დადაკავშირებით კონსტიტუციის 37-ე ან რომელიმე სხვა მუხლი არ ითვალისწინებს.

ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, აშკარაა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო ვერც წარმოებაში მიიღებს „ქართული ოცნების“ დეპუტატების სარჩელს იმ ნაწილში, რომელიც პოლიტიკურ პარტიებთან „დაკავშირებული პირების“ მიმართ პოლიტიკური პარტიის აკრძალვის „თანმდევ შედეგებს“ ეხება და თუ მიიღებს, ვერ დააკმაყოფილებს სარჩელს ასეთი „თანმდევი შედეგების“ ნაწილში. წინააღმდეგ შემთხვევაში, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო დაარღვევს კონსტიტუციას და ბოლომდე ძირს გამოუთხრის თავის ისედაც შერყეულ რეპუტაციას.

3. პოლიტიკური პარტიების აკრძალვა და მისი წევრებისათვის პოლიტიკური საქმიანობის აკრძალვა ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სტანდარტების ჭრილში

ა) სტრასბურგის სასამართლოს იურისპრუდენცია პარტიების აკრძალვის საკითხში

„ქართული ოცნების“ მიერ მიღებული ცვლილებები და მისივე გეგმები ოპოზიციური პარტიების აკრძალვისა და ოპოზიციონერი პოლიტიკოსებისათვის პოლიტიკური საქმიანობის აკრძალვის თაობაზე, განსაკუთრებით პასიური საარჩევნო უფლების ჩამორთმევის კუთხით, წინააღმდეგობაშია ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს სტანდარტებთან.

ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის („კონვენცია“) მე-11 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ყველას აქვს მშვიდობიანი შეკრებისა და სხვებთან გაერთიანების თავისუფლება, მათ შორის, პროფესიული კავშირების შექმნისა და მათში გაერთიანების უფლება საკუთარი ინტერესების დასაცავად. იმავე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, დაუშვებელია ამ უფლების განხორციელების შეზღუდვა, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა კუმულაციურად არსებობს შეზღუდვის შემდეგი სამი პირობა:

ა) შეზღუდვა გათვალისწინებულია კანონით;

ბ) იგი ემსახურება გარკვეულ ლეგიტიმურ მიზნებს, როგორებიცაა ეროვნული უშიშროების ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ინტერესები, უწესრიგობის ან დანაშაულის აღკვეთა, ჯანმრთელობისა თუ მორალის ან სხვათა უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა;

გ) იგი აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში, რაც ნიშნავს, რომ უნდა არსებობდეს: შეზღუდვის „მწავე საზოგადოებრივი საჭიროება“, შემზღუდველი ზომები უნდა იყოს დეკლარირებული „ლეგიტიმური მიზნის პროპორციული“ და შეზღუდვის სასარგებლოდ მოტანილი არგუმენტები უნდა იყოს „რელევანტური და საკმარისი“.

ევროპული სასამართლოს განმარტებით, დემოკრატია ევროპული საჯარო წესრიგის ფუნდამენტური დამახასიათებელი ნიშანია. კონვენციის პრეამბულიდან გამომდინარე, არსებობს მკაფიო კავშირი კონვენციასა და დემოკრატიას შორის.^[2] დემოკრატიის ჯეროვნად ფუნქციონირებისთვის კი აუცილებელია პოლიტიკური პარტიების არსებობა.^[3] შესაბამისად, როდესაც საქმე ეხება პარტიების აკრძალვას, ასეთი ზომები აზიანებს არა მხოლოდ გაერთიანების თავისუფლებას, არამედ საკუთრივ დემოკრატიას.^[4]

ზემოთქმულიდან გამომდინარე, ევროპულ სასამართლოს მიაჩნია, რომ როდესაც საქმე ეხება პოლიტიკურ პარტიებს, კონვენციის მე-11 მუხლში მითითებული გამონაკლისები ვიწროდ უნდა განიმარტოს და მხოლოდ დამაჯერებელი და ძალზე მნიშვნელოვანი მიზეზები შეიძლება დაედოს საფუძვლად პარტიებზე დაწესებულ შეზღუდვებს. ამ საკითხთან დაკავშირებით ხელმომწერ სახელმწიფოებს მხოლოდ შეზღუდული დისკრეცია გააჩნიათ.^[5] აქედან გამომდინარე, რადიკალური ზომები, როგორიცაა მთელი პოლიტიკური პარტიის გაუქმება და მისი ლიდერებისთვის, გარკვეული პერიოდის განმავლობაში, მსგავსი საქმიანობის აკრძალვა შეიძლება მიღებულ იქნას მხოლოდ ყველაზე სერიოზულ შემთხვევებში.^[6]

ევროპულმა სასამართლომ ჩამოაყალიბა გარკვეული კრიტერიუმები, რომლებიც უნდა იყოს მხედველობაში მიღებული იმ საკითხის გადაწყვეტისას, არსებობდა თუ არა პოლიტიკური პარტიის აკრძალვის „მწვავე საზოგადოებრივი საჭიროება“:

ა) არსებობდა თუ არა ჯეროვანი მტკიცებულებები, რომ დემოკრატიას მყისიერი და გარდაუვალი საფრთხე უმუქრებოდა;

ბ) პოლიტიკური პარტიის ლიდერებისა და წევრების ქმედებები და გამოსვლები შეერაცხებოდა თუ არა მთლიანად პარტიას;

გ) პარტიისთვის შერაცხული ქმედებები და გამოსვლები ქმნიდნენ თუ არა ერთ მთლიან საზოგადოებრივ მოდელს, რომელიც ეწინააღმდეგება „დემოკრატიული საზოგადოების“ პრინციპებს.^[7]

ზემოთ აღწერილი პრინციპების გათვალისწინებით, ევროპულმა სასამართლომ კონვენციის მე-11 მუხლის შესაბამისად მიიჩნია ისეთი პარტიის აკრძალვა, რომლის საქმიანობა თურქეთის, როგორც სეკულარული სახელმწიფოს კონსტიტუციურ პრინციპს უქმნიდა საფრთხეს, რადგან შარიათის სამართალზე აგებული სახელმწიფოს იდეებს ქადაგებდა.^[8]  სხვა საქმეში ევროპულმა სასამართლომ ასევე არ მიიჩნია კონვენციის მე-11 მუხლის დარღვევად ისეთი პარტიების აკრძალვა, რომლებიც ბასკური ტერორისტული ორგანიზაცია „ეტა“-ს ტერორისტული სტრატეგიის „ინსტრუმენტებს“ წარმოადგენდა.^[9]

ამასთანავე, ევროპულმა სასამართლომ კონვენციის მე-11 მუხლის დარღვევად მიიჩნია ისეთი პარტიების აკრძალვა, როგორებიცაა თურქეთის ერთიანი კომუნისტური პარტია,^[10] თურქეთის სახალხო შრომის პარტია,^[11] რუსეთის რესპუბლიკური პარტია,^[12] რადგან მიჩნეულ იქნა, რომ ამ პარტიების საქმიანობა დემოკრატიას საფრთხეს არ უქმნიდა.

ბ) სტრასბურგის სასამართლოს იურისპრუდენცია ფიზიკური პირებისათვის პასიური საარჩევნო ხმის ჩამორთმევის საკითხში

ევროპულ სასამართლოს ასევე ჩამოყალიბებული პრაქტიკა აქვს ფიზიკური პირებისათვის პასიური საარჩევნო ხმის ჩამორთმევის კონვენციის პირველი ოქმის მე-3 მუხლთან - „თავისუფალი არჩევნების უფლება“ - შესაბამისობის ჭრილში.

ევროპული სასამართლოს განმარტებით, როდესაც საქმე ეხება კონვენციის პირველი ოქმის მე-3 მუხლის დარღვევის საკითხს, სასამართლო უნდა დარწმუნდეს, რომ აქტიური ან პასიური საარჩევნო უფლების განხორციელებაზე დაწესებული პირობები არ ზღუდავს ამ უფლებების გამოყენებას ისეთი ხარისხით, რომელიც დააზიანებდა ამ უფლებების არსს და ეფექტიანობას; რომ ეს პირობები დაწესებულია ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად და გამოყენებული საშუალებები არ არის არაპროპორციული. კერძოდ, ასეთი შემზღუდველი პირობები არ უნდა უშლიდეს ხელს ხალხის ნების თავისუფალ გამოხატვას და შენარჩუნებული უნდა იქნეს საარჩევნო პროცესის მთლიანობა და ეფექტიანობა.^[13]

უნდა აღინიშნოს, რომ ევროპულმა სასამართლომ გამიჯნა ერთმანეთისგან აქტიური და პასიური საარჩევნო ხმის უფლებები იმ კუთხით, რომ ცალკეული სახელმწიფოების შიდა კანონმდებლობით პასიური ხმის უფლებაზე დაწესებული შეზღუდვები სასამართლოს მიერ ნაკლები სიმკაცრით განიხილება, ვიდრე, აქტიურ ხმის უფლებაზე დაწესებული შეზღუდვები.^[14] შესაბამისად, ლატვიის კომუნისტური პარტიის წევრისათვის პასიური საარჩევნო ხმის ჩამორთმევის საკითხის განხილვისას, სასამართლომ, მხედველობაში მიიღო რა ისტორიული კონტექსტი - მოლოტოვ-რივენტროპის პაქტი, საბჭოთა ჯარების მიერ ბალტიის ქვეყნების ოკუპაცია, კომუნისტური პარტიის უკიდურესად ნეგატიური როლი არა მარტო ამ მოვლენებთან მიმართებით, არამედ ლატვიის დამოუკიდებლობის აღდგენის შემდეგაც, როდესაც ამ პარტიამ აქტიური მონაწილეობა მიიღო 1991 წლის იანვრის და აგვისტოს სახელმწიფო გადატრიალების მცდელობებში - დაასკვნა, რომ ასეთი ზომა თვითნებური ან დისპროპორციული არ იყო.^[15]

ამასთანავე, სასამართლომ მკაცრად დაუდგინა ლატვიის სახელმწიფოს ვალდებულება, პერიოდულად გადაესინჯა გადაწყვეტილება მომჩივნისათვის პასიური საარჩევნო ხმის უფლების ჩამორთმევის შესახებ. სასამართლომ გააფრთხილა ლატვია, რომ ასეთი გადასინჯვის უქონლობის შემთხვევაში სასამართლო სხვა გადაწყვეტილებას მიიღებდა.^[16]

პირის მუდმივი დისკვალიფიკაცია, რომ კენჭი იყაროს არჩევით თანამდებობაზე, სასამართლოს მიერ არაპროპორციულ ზომად იქნა მიჩნეული ლიეტუვის იმპიჩმენტის წესით თანამდებობიდან გადაყენებული ყოფილი პრეზიდენტის - პაქსასის საქმეში. სასამართლომ აღნიშნა, რომ ლიეტუვას სახელმწიფოს განცხადებები პაქსასის მიერ თანამდებობაზე ყოფნის პერიოდში ჩადენილი სამართალდარღვევების შესახებ არ იყო საკმარისი იმისათვის, რომ მომჩივნის „მუდმივი და შეუქცევადი დისკვალიფიკაცია“ მიჩნეულიყო პროპორციულ ზომად დემოკრატიული წესრიგის დაცვის მიზნებისათვის. სასამართლომ აღნიშნა, რომ „ხალხის ნების თავისუფალი გამოხატვა საკანონმდებლო ორგანოს არჩევისას“ ყველა შემთხვევაში უნდა იყოს უზრუნველყოფილი.^[17]

სასამართლომ მკვეთრად გამიჯნა ერთმანეთისგან ჟდანოკას და პაქსასის საქმეები. უპირველეს ყოვლისა, სასამართლომ აღნიშნა, რომ ამ ორ საქმეს შორის განსხვავება ეხებოდა ისტორიულ კონტექსტს. თუ ჟდანოკას საქმეში არჩევნებში მონაწილეობა აეკრძალა პირს, რომელიც ლატვიის დამოუკიდებლობის წინააღმდეგ მოქმედი კომუნისტური პარტიის წევრი იყო, პარტიისა, რომელმაც აქტიური მონაწილეობა მიიღო 1991 წლის იანვრის და აგვისტოს სახელმწიფო გადატრიალების მცდელობებში, პაქსასის საქმეში ასეთ დრამატულ მოვლენებს ადგილი არ ჰქონია. გარდა ამისა, თუ 1990-იანი წლების დასაწყისში ლატვიის დემოკრატია ჯერ კიდევ სუსტი იყო, რის გამოც კომუნისტური პარტიისა და მისი წევრის მიმართ მიღებული ზომები გამართლებული იყო, ასეთ ვითარებას ადგილი არ ჰქონდა 2000-იანი წლების ლიეტუვაში, როდესაც ქვეყნის უკვე მომძლავრებული და ჩამოყალიბებული დემოკრატიული წყობა მსგავსი საფრთხეების წინაშე არ იდგა.^[18]

მეორე მიშვნელოვანი ფაქტორი, რომელმაც განაპირობა ევროპული სასამართლოს მიერ პაქსასის საქმეში ჟდანოკას საქმისგან განსხვავებული გადაწყვეტილების მიღება, იყო ის, რომ ჟდანოკას საქმეში ევროპული სასამართლოს მიერ დადგენილ ვალდებულებას, რომ ლატვიის სახელმწიფოს პერიოდულად გადაესინჯა მომჩივნისათვის პასიური საარჩევნო ხმის უფლების ჩამორთმევის საკითხი, ლატვიის პარლამენტი პერიოდულად ასრულებდა. მეტიც, ლატვიის საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიღო გადაწყვეტილება ასეთ აკრძალვაზე საკანონმდებლო წესით გარკვეული ვადის დაწესების შესახებ.^[19] ლიეტუვაში ასეთ ზომებს ადგილი არ ჰქონია. ევროპული სასამართლოს თქმით, ლიეტუვაში მომჩივნის დისკვალიფიკაციის შესახებ გადაწყვეტილებას „უცვლელი“ ხასიათი ჰქონდა, რაც კონვენციის პირველი ოქმის მე-3 მუხლის მოთხოვნებთან შეუთავსებლად იქნა მიჩნეული.^[20]

დასკვნა

მიღებული ცვლილებები აშკარად არაკონსტიტუციურია, ქმნის ინსტრუმენტს პოლიტიკური პლურალიზმის განადგურებისთვის და უზღუდავს მოქალაქეებს პოლიტიკურ პროცესში მონაწილეობის შესაძლებლობას. ეს ცვლილებები მკვეთრად შეამცირებს დემოკრატიულ სივრცეს, ძირს გამოუთხრის სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპებს და შეზღუდავს ადამიანის უფლებებს, რაც წინააღმდეგობაშია საქართველოს სახელმწიფოს საერთაშორისო ვალდებულებებთან, რომლებიც მან ადამიანის უფლებათა ევროპულ კონვენციასთან და ადამიანის უფლებების სფეროში მოქმედ სხვა საერთაშორისო ხელშეკრულებებთან და შეთანხმებებთან მიერთების დროს იკისრა.