2016 წლის ბიუჯეტის მოკლე შეფასება - საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველო
ENG

2016 წლის ბიუჯეტის მოკლე შეფასება

06 ოქტომბერი, 2015

 

2015 წლის 1 ოქტომბერს საქართველოს მთავრობამ საქართველოს პარლამენტში 2016 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტი წარადგინა. აღსანიშნავია, რომ 1. საქართველოს მთავრობის მიერ წარმოდგენილი სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტი პროგრამულ ბიუჯეტირებაზე გადასვლის შემდეგ პირველად შეიძლება ჩაითვალოს პროგრამულად, რაც მნიშვნელოვან წინგადადგმულ ნაბიჯს წარმოადგენს. 2. იზრდება განათლების და მეცნიერების დაფინანსება (134.3 მილიონი ლარი, 15.98%). 3. მთავრობამ პირველად წარმოადგინა ფისკალური სექტორის 2015-2019 წლების მაკროეკონომიკური რისკების ანალიზი. მიუხედავად ამ პოზიტიური ნაბიჯებისა, წარმოდგენილი ბიუჯეტის პროექტში კვლავაც არის პრობლემატური საკითხები. წარმოგიდგენთ ჩვენს მოკლე შეფასებას წარმოდგენილ პროექტთან დაკავშირებით.    

1. სახელმწიფო ბიუჯეტის ხარჯების ზრდა   

საქართველოს 2016 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტი ეკონომიკის 3%-იან ზრდაზეა გათვლილი, მაშინ როცა 2016 წელს სახელმწიფო ბიუჯეტის ხარჯები 356.6 მილიონი ლარით იზრდება, რაც 4.45%-ით მეტია 2015 წლის ხარჯებზე. ასევე დაგეგმილია სახელმწიფო ბიუჯეტის შემოსავლების 404 მილიონი ლარით ზრდა, რაც 5.08%-ით აღემატება 2015 წლის მაჩვენებელს.  იმის გათვალისწინებით, რომ 2015 წელს სახელმწიფო შეეცადა ხარჯების შემცირებას ლარის კურსზე დამატებითი ზეწოლის ასაცილებლად, გაუგებარია რატომ ხდება დამატებით ხარჯების გაზრდა.  

დიაგრამა 1. სამინისტროების დაფინანსების ზრდა 2016 წელს 2015 წელთან შედარებით (ათას ლარებში)

1.1 სახელმწიფო აპარატის შრომის ანაზღაურების ზრდა

2016 წელს 2015 წელთან შედარებით, მხოლოდ ცენტრალური მთავრობის სახელმწიფო აპარატის შრომის ანაზღაურება 57.2 მილიონი ლარით იზრდება, მაშინ როცა 2015 წელს 2014 წელთან შედარებით ცენტრალური მთავრობის სახელმწიფო აპარატის შრომის ანაზღაურება უკვე 85.1 მილიონი ლარით გაიზარდა, ხოლო 2012 წელთან შედარებით 389.2 მილიონი ლარით. 2016 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტში შრომის ანაზღაურების 57.2 მლნ ლარით ზრდა  ნაწილობრივ გამოწვეულია იმით, რომ ადგილობრივი თვითმმართველობებიდან სახანძრო და სამაშველო სამსახურების დაფინანსება გადმოდის ცენტრალურ ბიუჯეტში (44.2 მილიონი ლარი) და 2016 წელი საარჩევნო წელია, რის გამოც 2014 საარჩევნო წელთან შედარებით 620.4 ათასი ლარით იზრდება ცენტრალური საარჩევნო კომისიის შრომის ანაზღაურება, რაც ჯამში დაახლოებით 45 მილიონ ლარს შეადგენს.

დიაგრამა 2. შრომის ანაზღაურება ცენტრალური მთავრობის აპარატში, 2012-2016 წლები (ათას ლარებში)

2. ბიუჯეტის სოციალური ორიენტაცია

უნდა აღინიშნოს, რომ ისევე როგორც გასული წლების განმავლობაში ბიუჯეტი სოციალურ ხარჯებზეა ორიენტირებული და არ ხდება თანხების მაქსიმალურად მობილიზება ინფრასტრუქტურულ პროექტებზე, რაც თავის მხრივ სამუშაო ადგილების შექმნასა და ეკონომიკის ზრდას უწყობს ხელს.

2016 წელს წინა წელთან შედარებით, 285 მილიონი ლარით (10.23%) იზრდება შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს დაფინანსება როგორც ჯანდაცვის, ისე სოციალური დაცვის მიმართულებით, კერძოდ:

სოციალური დაცვის გაზრდილი ხარჯები, ძირითადად, (1) მოსახლეობის სოციალური დაცვაზე (6.96%-იანი ზრდა, 142 მილიონი ლარი), (2) საპენსიო უზრუნველყოფაზე (90 მილიონი ლარი, 6.47%) მოდის. 2016 წელს 2015 წელთან შედარებით, სოციალური დაცვის ხარჯები ჯამში 232 მილიონი ლარით იზრდება. ჯანდაცვის გაზრდილი ხარჯები კი (1) საყოველთაო ჯანმრთელობის დაცვის პროგრამაზე (100 მილიონი ლარი, 21.28% ზრდა) (2) C ჰეპატიტის მართვაზე (22 მილიონი ლარი). აღსანიშნავია, რომ 2015 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტში ეს პროგრამა არ იყო მოცემული.

ამასთან, შესაძლებელია ბიუჯეტში სოციალური დანახარჯების გაზრდა იმითაც არის გამოწვეული რომ 2016 წელი სქართველოში საარჩევნო წელია.

3. საგადასახადო შემოსავლების არასრულფასოვანი პროგნოზირება

2016 წელს საგადასახადო შემოსავლების 380 მილიონი ლარით (5.14%) ზრდაა დაგეგმილი, მიუხედავად იმისა, რომ 2016 წლის მშპ-ს დაგეგმილი ზრდა მხოლოდ 3%-ია, რის ფონზეც საგადასახადო შემოსავლების 380 მილიონი ლარით ზრდა შესაძლოა მიუღწეველი ამოცანა აღმოჩნდეს. ამას ემატება ისიც, რომ გადასახადების ამოღებაში ბოლო 3 წლის განმავლობაში სერიოზული პრობლემებია. სერიოზულ პრობლემად რჩება სხვა შემოსავლების მობილიზებაც, მიუხედავად იმისა, რომ 2016 წელს 2015 წელთან შედარებით სხვა შემოსავლები 25 მილიონი ლარით (8.47%) იზრდება, 2013 წელს დაწყებული სხვა შემოსავლების კლების ტენდენცია არსებითად არ შეცვლილა: 2012 წელთან  შედარებით სხვა შემოსავლებმა 67.06%-ით იკლო (214.6 მილიონი ლარი).  სხვა შემოსავლები, ძირითადად, მოიცავს არასაგადასახადო შემოსავლებს, შემოსავლებს საკუთრებიდან და საქონლისა და მომსახურების რეალიზაციიდან, სანქციებიდან და სხვა. იმის გათვალისწინებით, რომ 2014 წლის სხვა შემოსავლები 2012 წელთან შედარებით დაახლოებით 180 მილიონი ლარით უკვე შემცირდა, მთავრობამ კარგად უნდა გაანალიზოს სხვა შემოსავლების შემცირების ტენდენციის გაგრძელების მიზეზები.

ასევე უნდა ითქვას, რომ გადასახადების დამალვა და ჩრდილოვანი ეკონომიკის წილი ქვეყნის ეკონომიკაში მთავრობის ერთ-ერთ სერიოზულ გამოწვევად რჩება.

4. ინფრასტრუქტურის ხარჯების არასაკმარისი ზრდა

აღსანიშნავია, რომ 2016 წელს, 2015 წელთან შედარებით, რეგიონული განვითარების და ინფრასტრუქტურის სამინისტროს დაფინანსება 945 მილიონი ლარიდან 950 მილიონ ლარამდე მხოლოდ 5 მილიონი ლარით იზრდება (0.48%).  საერთო ჯამში ინფრასტრუქტურაზე 2016 წელს სახელმწიფო ბიუჯეტი 1 მილიარდ ლარზე მეტს დახარაჯავს.

5.შსს-ს და თავდაცვის სამინისტროების ადმინისტრაციული ხარჯების დადგენა

შინაგან საქმეთა და თავდაცვის სამინისტროები, ტრადიციულად, იმ უწყებებს წარმოადგენენ, რომელთა ადმინისტრაციული ხარჯების დათვლის საშუალებას არც 2016 წლის და არც წინა წლების ბიუჯეტის კანონები იძლევა, თუმცა თავდაცვის სამინისტროს შემთხვევაში ადმინისტრაციული ხარჯების დათვლა მაღალი ცდომილებით შესაძლებელია, რაც სრულიად შეუძლებელია შინაგან საქმეთა სამინისტროს შემთხვევაში.

6. პროგრამულ ბიუჯეტზე გადასვლა: პროგრესი და გამოწვევები

პროგრამული ბიუჯეტი ტრადიციული სტრუქტურის ბიუჯეტის ალტერნატივაა და იმ უპირატესობით გამოირჩევა, რომ ოთხწლიან პერიოდზეა გაწერილია და შედეგზეა ორიენტირებული.

პირველ რიგში უნდა ითქვას, რომ საქართველოს მთავრობის მიერ წარმოდგენილი სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტი შეიძლება ჩაითვალოს პროგრამულად, რაც მნიშვნელოვან წინგადადგმულ ნაბიჯს წარმოადგენს. ბიუჯეტის მნიშვნელოვან ნაწილში გაწერილია ყველა ის ძირითადი პარამეტრი, რაც პროგრამულ ბიუჯეტს სჭირდება.

ამდენად, 2016-2019 წლების პროგრამული  ბიუჯეტი  2015-2018 წლების პროგრამულ ბიუჯეტთან შედარებით მნიშვნელოვან წინგადადგმულ ნაბიჯს წარმოადგენს.

მნიშვნელოვანი პროგრესი  გვაქვს მთავრობის 2016-2019 წლების პროგრამული ბიუჯეტის პროექტის როგორც ფორმატის, ისე შინაარსის მიმართულებით, კერძოდ პროგრამულ ბიუჯეტს დაემატა ისეთი საკვანძოდ მნიშვნელოვანი მონაცემები, როგორიცაა საბაზისო მაჩვენებელი, მიზნობრივი მაჩვენებელი, ცდომილების ალბათობა, შესაძლო რისკები. აღნიშნული მაჩვენებლებიდან კრიტიკულად მნიშვნელოვანია საბაზისო მაჩვენებლები, რაც 2016-2019 წლების საქართველოს მთავრობის პროგრამების და ქვეპროგრამების დიდ ნაწილში სრულიად გაზომვად მონაცემებს შეიცავს,  ვინაიდან საბაზისო მაჩვენებლების გარეშე შეუძლებელია იმის გაზომვა თუ მთავრობამ რას მიაღწია გარკვეული რესურსების დახარჯვით. მიღწეულ პროგრესს  მივესალმებით და იმედს ვიტოვებთ, რომ საქართველოს მთავრობის  პროგრამული ბიუჯეტის გაუმჯობესება გაგრძელდება.

2016-2019 წლების პროგრამული ბიუჯეტის ძირითად პრობლემებს წარმოადგენს ის, რომ:

1. 2016 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტში ფინანსთა სამინისტრო, გარემოს დაცვის და ბუნებრივი რესურსების სამინისტრო, თავდაცვის სამინისტრო, შინაგან საქმეთა სამინისტრო, იუსტიციის სამინისტრო და დიდწილად კულტურის და ძეგლთა დაცვის სამინისტრო გვაძლევენ ინფორმაციას იმის შესახებ თუ რას გააკეთებენ 2016-2019 წლებში, თუმცა სხვა სამინისტროებისგან განსხვავებით არ ამბობენ თუ რას გააკეთებენ კონკრეტულად 2016 წელს, კერძოდ, ფინანსთა სამინისტროს, გარემოს დაცვის და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს, თავდაცვის სამინისტროს, შინაგან საქმეთა სამინისტროს, იუსტიციის სამინისტროს და დიდწილად კულტურის და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს ბიუჯეტები მხოლოდ პროგრამებად არის დაყოფილი, რაც ოთხწლიან პერიოდს მოიცავს, განსხვავებით სხვა სამინისტროებისგან, რომელთა ბიუჯეტიც დაყოფილია როგორც პროგრამებად, რაც ოთხწლიან პერიოდს მოიიცავს, ისე ქვეპროგრამებად, რაც ერთწლიან პერიოდს მოიცავს. 2. პროგრამების და ქვეპროგრამების ერთ ნაწილში  საბაზისო მაჩვენებელი, მიზნობრივი მაჩვენებელი, ცდომილების ალბათობა, შესაძლო რისკების გრაფები სრულიად არაგაზომვად მონაცემებს მოიცავს. 3. ცდომილების ალბათობაში ზოგიერთ  პროგრამასა და ქვეპროგრამაში მითითებულია 7%, 12%, 15%, 18%, 25%, რაც შეუძლებელია ცდომილებად ჩაითვალოს.

 

Author: მიხეილ კუკავა