წინამდებარე ანგარიშში წარმოდგენილია 2008-2020_^[1] წლებში ჩატარებული 10 არჩევნების განმავლობაში_^[2] პოლიტიკური სუბიექტების წინასაარჩევნო კამპანიების სარეკლამო ხარჯების ანალიზი. 2012-2020 წლების მონაცემები ეყრდნობა აუდიტის სამსახურში წარდგენილი დეკლარაციების_^[3] საკასო ხარჯებს,_^[4] რადგან პოლიტიკური ფინანსების მონიტორინგზე აუდიტის სამსახურია პასუხისმგებელი. 2008-2011 წლებში კი ცენტრალური საარჩევნო კომისია (ცესკო) იყო აღნიშნული ფუნქციით აღჭურვილი და ამ პერიოდის კვლევისას სწორედ ცესკოში წარდგენილი ფინანსური ანგარიშები არის შესწავლილი._^[5] მნიშვნელოვანია, რომ 2012 წლამდე ცესკოს მხოლოდ ინფორმაციის თავმოყრა ევალებოდა და მაკონტროლებელი ფუნქცია არ ჰქონდა. საარჩევნო სუბიექტების მიერ შევსებულ დეკლარაციებში ბევრი შეუსაბამობაა და ვერ უზრუნველყოფს სათანადო გამჭვირვალობას_^[6].  2012 წლიდან, რაც ეს ფუნქცია აუდიტის სამსახურს გადაეცა, სისტემა შედარებით დაიხვეწა, თუმცა, კვლავ რჩება ხარვეზები,_^[7] რაც ართულებს პოლიტიკური სუბიექტების ხარჯების ზუსტ ანალიზს.

მონიტორინგის პერიოდზე საუბრისას გასათვალისწინებელია, რომ ამ წლების განმავლობაში პოლიტიკური სუბიექტების მიერ შესავსები ხარჯების ფორმები იცვლებოდა._^[8] 2012 წლის პარლამენტის არჩევნებში მონაწილე პოლიტიკური სუბიექტების უმეტესობის მიერ შევსებული და გამოქვეყნებული ფონდის ხარჯების ფორმები რთულად ან საერთოდ  არ იკითხება,_^[9] აუდიტის სამსახურში კი დედანი აღარ მოიპოვება, რადგან კანონის შესაბამისად, მათი განადგურება მოხდა,_^[10] თუმცა ჩვენ მოვიპოვეთ დეკლარაციების უმეტესობა._^[11] სწორედ ზემოაღნიშნული ხარვეზების გამო, შესაძლოა, მონაცემებში იყოს მცირედი ცდომილება, თუმცა ეს ძირითად ტენდენციებსა და მიგნებებზე გავლენას ვერ ახდენს.

მიგნებები:

• 2008-2020 წლებში ჩატარებული 10 არჩევნების წინასაარჩევნო პერიოდში, პოლიტიკურმა სუბიექტებმა ჯამში 225 მლნ ლარამდე დახარჯეს, საიდანაც  134 მლნ ლარი (59%) პოლიტიკური რეკლამის ხარჯი იყო, რაც მოიცავს რეკლამის წარმოებას, განთავსებასა და გავრცელებას.
• ყველაზე მეტს რეკლამაში მმართველი პარტიის სუბიექტები ან მათი მხარდაჭერილი კანდიდატები ხარჯავენ, რაც 2008-2020 წლებში 98 მლნ-მდე ლარს შეადგენს. ეს პოლიტიკური სუბიექტების მიერ რეკლამაში ჯამურად დახარჯული თანხის 73%-ია.
• სარეკლამო ხარჯებიდან პოლიტიკური სუბიექტები ყველაზე მეტს  სატელევიზიო რეკლამაში ხარჯავენ. 2008-2020 წლებში ეს ხარჯი 79 მლნ ლარზე მეტი (რეკლამისთვის დახარჯული თანხის 59%) იყო.
• საარჩევნოდ რეკლამისთვის ყველაზე მეტი - 29.1 მლნ ლარი, 2020 წლის პარლამენტის,_^[12] ხოლო ყველაზე ცოტა - 3.8 მლნ ლარი, 2013 წლის პრეზიდენტის არჩევნებში დაიხარჯა.
• წინასაარჩევნო რეკლამებიდან ერთ-ერთი ყველაზე მზარდი ინტერნეტრეკლამის ხარჯია -  2012 წელს, წინასაარჩევნო პერიოდში, 50 ათასი ლარი დაიხარჯა, 2018 წელს ამ ხარჯმა 800 ათას ლარს გადააჭარბა, ხოლო 2020 წელს  - 3 მლნ ლარს. ყველაზე ნაკლები კი ბრენდირებული აქსესუარებით რეკლამის ხარჯია -  2012-2020 წლებში  ჯამში 1 მლნ ლარამდე.
• პოლიტიკური სუბიექტების მიერ საარჩევნო დეკლარაციები ხარვეზებით არის შევსებული, განსაკუთრებით 2008-2011 წლებში; ხშირად რთული ან პრაქტიკულად შეუძლებელია ცალკეული მონაცემების დამუშავება. მართალია,  2012-2020 წლებში დეკლარაციის ფორმები და შევსების სტანდარტიც შედარებით დაიხვეწა, თუმცა კვლავ ხშირად ვხვდებით არაერთგვაროვნად შევსებულ დეკლარაციებს, რაც მონაცემების ანალიზს ართულებს.

პოლიტიკური რეკლამისთვის დახარჯული თანხის ანალიზი

„საერთაშორისო გამჭვირვალობა-საქართველომ“ შეისწავლა, 2008-2020 წლებში ჩატარებული არჩევნებისთვის რა თანხა დახარჯეს საარჩევნო სუბიექტებმა  რეკლამაში და რამდენად დომინირებდა სახელისუფლებო პარტია ამ მიმართულებით. მმართველი პარტიის დომინანტობის პრობლემის შესახებ ხშირად არის საუბარი ადგილობრივი თუ საერთაშორისო ორგანიზაციების შეფასებებში._^[13]

2008-2020 წლების  პერიოდში ჩატარებულ 10  არჩევნებში, საარჩევნო სუბიექტებმა ჯამურად 225 მლნ ლარი დახარჯეს, საიდანაც პოლიტიკური რეკლამისთვის 134 მლნ ლარამდე გაიღეს (59%).

ყველაზე მეტი თანხა - 29.1 მლნ ლარი, 2020 წლის პარლამენტის, ხოლო ყველაზე ნაკლები - 3.8 მლნ ლარი, 2013 წლის პრეზიდენტის არჩევნებზე მოდის. 2020 წლის საპარლამენტო არჩევნებზე რეკლამაში დახარჯული თანხა რეკორდულად მაღალია და წინა, 2016 წლის პარლამენტის არჩევნებზე გაწეულ ამ ხარჯს მნიშვნელოვნად, 11.3 მლნ ლარით, აღემატება.

*გასათვალისწინებელია წლების განმავლობაში რეკლამის ხარჯების ფორმების ცვლილება

თავის მხრივ, სარეკლამო ხარჯებიდან ყველაზე მეტი სატელევიზიო რეკლამისთვის იხარჯება. 2008-2020 წლებში დახარჯული თანხიდან 79 მლნ ლარზე მეტი (59%) საარჩევნო სუბიექტებმა სატელევიზიო რეკლამისთვის გამოყვეს.

წინასაარჩევნო რეკლამებიდან ერთ-ერთი ყველაზე სტაბილურად მზარდი ინტერნეტ რეკლამაა - თუ 2012 წელს წინასაარჩევნო პერიოდში 50 ათასი ლარი დაიხარჯა, 2018 წელს მისმა ხარჯმა 800 ათას ლარს გადააჭარბა,_^[14] ხოლო 2020 წელს 3 მლნ ლარს. ყველაზე ნაკლები კი ბრენდირებული აქსესუარებით რეკლამის ხარჯია -  2012-2020 წლებში  ჯამში მხოლოდ 1 მლნ ლარამდე გამოიყო._^[15]

კვლევის ფარგლებში იკვეთება ცალსახა ტენდენცია, რომ ყველაზე მეტ თანხას რეკლამაში მმართველი პარტიის სუბიექტები ან მათი მხარდაჭერილი კანდიდატები ხარჯავენ, რამაც 2008-2020 წლებში 98 მლნ ლარამდე შეადგინა. ეს პოლიტიკური სუბიექტების მიერ რეკლამაში ჯამურად დახარჯული თანხის 73%-ია.

ერთადერთი გამონაკლისი 2013 წლის საპრეზიდენტო არჩევნებია, როცა მმართველმა პარტიამ რეკლამისთვის მხოლოდ 471 ათასი ლარი დახარჯა, ხოლო ოთხჯერ მეტი - 2.1 მლნ ლარი, ნინო ბურჯანაძის ოპოზიციურმა პარტიამ „დემოკრატიული მოძრაობა-ერთიანი საქართველო“ და 1.1 მლნ ლარი ყოფილმა მმართველმა პარტიამ „ერთიანი ნაციონალური მოძრაობა“.

თვალსაჩინოებისთვის, ვნახოთ, 2008-2020 წლებში ჩატარებულ თითოეულ არჩევნებზე პოლიტიკურ რეკლამაში დახარჯული თანხის გადანაწილება მონაწილე სუბიექტებს შორის.